Απενοχοποίηση της Ψυχικής Υγείας σε Παιδιά και εφήβους – συνέντευξη με την κυρία Ιωάννα Αδρακτά

Από την Beatriz Soares, Εθελόντρια του γραφείο πληροφόρησης νέων του Orfeas Organisation.

Ο Μάϊος ήταν ο Μήνας Ευαισθητοποίησης για την Ψυχική Υγεία, ο οποίος αποτέλεσε την ευκαιρία να μιλήσουμε, να ευαισθητοποιήσουμε και να μειώσουμε το στίγμα που επικρατεί σχετικά με τις διαταραχές της ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τη UNICEF, 9 εκατομμύρια νέοι στην Ευρώπη, ηλικίας 10 έως 19 ετών, ζουν με ψυχικές διαταραχές. Το άγχος και η κατάθλιψη αποτελούν περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις. Η πανδημία Covid-19 και όλοι οι περιορισμοί που δημιούργησε, δηλαδή τα lockdowns, έθεσαν την ψυχική υγεία και την ευημερία των παιδιών και των νέων σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο, αφού δεν τους επέτρεψε να πάνε στο σχολείο και να κοινωνικοποιηθούν. Επίσης, ο Covid-19 οδήγησε σε υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και άλλων ψηφιακών πλατφορμών, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν αυξημένο κίνδυνο για την ψυχική υγεία.

Είναι σημαντικό, να τονιστεί ότι τα ψυχολογικά προβλήματα δεν διαφέρουν από τα άλλα είδη προβλημάτων υγείας και, ως εκ τούτου, υπάρχουν πάντα θεραπείες για την αντιμετώπισή τους. Για το λόγο αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναζητήσετε βοήθεια και να κατανοήσετε ότι δεν είστε μόνοι. Για να τιμήσουμε αυτόν τον μήνα, μιλήσαμε με την Κυρία Ιωάννα Αδρακτά, ψυχολόγο από το Ξυλόκαστρο με ειδίκευση στη συμβουλευτική παιδιών και ενηλίκων και στην ανάπτυξη και εκμάθηση του παιδιού, για τη ψυχική υγεία και ιδιαίτερα για τη ψυχική υγεία των παιδιών και των νέων ενηλίκων.

Ως ψυχολόγος, ασχολείστε συχνά με θέματα ψυχικής υγείας. Νομίζω ότι όλοι αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα στίγμα που συνδέεται με τις καταστάσεις ψυχικής υγείας. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

Πιστεύω ότι το στίγμα προκύπτει επειδή υπάρχει έλλειψη κατανόησης της ψυχικής ασθένειας (άγνοια, παραπληροφόρηση) και επειδή ορισμένοι άνθρωποι έχουν αρνητικές απόψεις απέναντί της. Θα έπρεπε να είμαστε σε θέση να εκφράζουμε ελεύθερα τα συναισθήματα και τα προβλήματά μας, αλλά αντίθετα δυσκολευόμαστε να έχουμε μια ανοιχτή και ξεκάθαρη διαχείριση για το πώς αισθανόμαστε.  Επιπλέον, η ψυχική υγεία παραμελείτε από το σύστημα υγείας. Τα ζητήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος, δεν λαμβάνονται πάντα σοβαρά υπόψιν και τα νοσοκομεία ή άλλες εγκαταστάσεις δεν διαθέτουν την απαραίτητη ποιότητα για τη φροντίδα των ασθενών.  Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποια βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε αυτό το στίγμα: πρώτον, πρέπει να γνωρίζουμε τα γεγονότα και να ενημερωνόμαστε, να έχουμε επίγνωση των στάσεων και των συμπεριφορών μας, να επιλέγουμε προσεκτικά τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, ώστε να μην κάνουμε τον άλλον να αισθάνεται άσχημα ή να ντρέπεται, και να εστιάζουμε στα θετικά. Είναι επίσης σημαντικό να ενημερώσουμε τους άλλους, να υποστηρίξουμε τους ανθρώπους και να τους συμπεριλάβουμε όλους.

Πώς μπορούμε να προωθήσουμε την ευημερία και να αντιμετωπίσουμε τα αίτια των προβλημάτων ψυχικής υγείας;

Θα πρέπει να υποστηρίξουμε τις τοπικές υποδομές διαβίωσης που επιτρέπουν την υγεία και την ευημερία. Να προάγουμε ασφαλέστερες, υγιέστερες και καλύτερες συνθήκες ζωής κάνοντας απλά πράγματα, όπως η σύνδεση με τους ανθρώπους – στην πραγματικότητα, οι καλές σχέσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές για την αντιμετώπιση των αιτιών των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Επιπλέον, πρέπει να είμαστε δραστήριοι, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Πρέπει να πηγαίνουμε έξω, να κάνουμε κάποιες δραστηριότητες που μας αρέσουν και να έχουμε το περιθώριο να μάθουμε νέες δεξιότητες. Ένα άλλο πολύ σημαντικό πράγμα που συνιστώ είναι η ενσυνειδητότητα. Πρέπει να προσέχουμε τη παρούσα στιγμή και να βρίσκουμε ευκαιρίες να φροντίζουμε τον εαυτό μας, σε σχέση με τους άλλους.

Ποιες είναι μερικές τυπικές “κακές συνήθειες”, που έχουμε ενώ είμαστε στο σχολείο ή στη δουλειά, οι οποίες είναι επιβλαβείς για την ψυχική υγεία;

Έχουμε πολλές κακές συνήθειες που βλάπτουν την ψυχική μας υγεία, όπως οι υπερβολικές ώρες εργασίας, το άγχος και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας. Στα σχολεία, βλέπουμε ιδιαίτερα ότι οι μαθητές έχουν πάρα πολλές πληροφορίες να μελετήσουν και ξοδεύουν πολύ χρόνο για να το κάνουν. Μια άλλη κακή συνήθεια που είναι εξαιρετικά διαδεδομένη και επιβλαβής είναι ο πολύς χρόνος στην οθόνη.

Και μιλώντας για τον χρόνο στην οθόνη, πιστεύετε ότι η τεχνολογία, ειδικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία; Αν ναι, γιατί;

Ναι, κυρίως με αρνητικό τρόπο! Πολλές μελέτες έχουν διαπιστώσει μια ισχυρή σχέση μεταξύ της εκτεταμένης χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του αυξημένου κινδύνου για κατάθλιψη, άγχος, μοναξιά, αυτοτραυματισμό, ακόμη και αυτοκτονικές σκέψεις. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να προωθήσουν μια αρνητική αντίληψη για τη ζωή ή τη σωματική εμφάνιση, καθώς συνήθως δείχνουν μη ρεαλιστικές απόψεις για τη ζωή άλλων ανθρώπων και, συνειδητά ή ασυνείδητα, αρχίζουμε να συγκρίνουμε τη ζωή μας με τις ζωές που βλέπουμε στο διαδίκτυο – “γιατί αυτός/αυτή ταξιδεύει πάντα και εγώ όχι;”. Γιατί αυτός/αυτή έχει καλύτερη ζωή από εμένα; Γιατί αυτός/αυτή είναι πιο ευτυχισμένος/η από εμένα;”

Επιπλέον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαταράσσουν το πρόγραμμα ύπνου των ανθρώπων, και ιδιαίτερα των παιδιών και των νεαρών ενηλίκων, και τους εκθέτουν στον εκφοβισμό και την πίεση των συνομηλίκων. Ας μην ξεχνάμε τις προκλήσεις του Tik – Tok που κάνουν τα παιδιά να κάνουν κακό στον εαυτό τους και, σε ακραίες περιπτώσεις, να αυτοκτονούν.

Μιλώντας πιο συγκεκριμένα για τα παιδιά και τους νεαρούς ενήλικες, ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη κατάθλιψης στην παιδική ή εφηβική ηλικία;

Η ασυνεπής γονική μέριμνα είναι ένας μεγάλος παράγοντας κινδύνου, ιδίως αν συνδέεται με κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ή με ψυχική ασθένεια των γονέων. Επιπλέον, οι στρεσογόνες εμπειρίες ζωής, όπως η φτώχεια, ο πόλεμος, ακόμη και η πανδημία, η οποία ήταν μια αλλοπρόσαλλη και τραυματική περίοδος, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους νεαρούς ενήλικες, καθώς διατάραξε ολόκληρη τη ρουτίνα της ζωής τους, αποτελούν σοβαρούς παράγοντες κινδύνου. Αυτές, αυξάνουν τον αρνητικό τρόπο αντίληψης του κόσμου και καθιστούν τα παιδιά και τους εφήβους ακόμη πιο επιρρεπείς σε θέματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος. Επιπλέον, βλέπουμε παιδιά που έχουν παραμεληθεί από τους γονείς τους, είτε με συναισθηματικό είτε με σωματικό τρόπο, και υποφέρουν από τραύματα. Υπάρχει ένα φαινόμενο, που ονομάζεται ανασφαλής προσκόλληση γονέων, το οποίο συμβαίνει όταν το παιδί αντιλαμβάνεται ότι οι ανάγκες του δεν ικανοποιούνται, με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να δημιουργήσει έναν ασφαλή και σταθερό δεσμό με τους ανθρώπους που το φροντίζουν.

Υπάρχει επίσης ο παράγοντας της χρήσης αλκοόλ και ναρκωτικών. Στη πραγματικότητα, αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο όπου η κατάθλιψη οδηγεί σε χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, η οποία οδηγεί σε μια πιο καταθλιπτική κατάσταση, η οποία οδηγεί σε περισσότερο αλκοόλ και ναρκωτικά, και ούτω καθεξής.

Ποια είναι τα συμπτώματα που θα πρέπει να αναζητούν οι εκπαιδευτικοί, ακόμη και οι συμμαθητές τους, στην τάξη και πώς μπορούν να στηρίξουν τους μαθητές με κατάθλιψη ή άγχος;

Οι καθηγητές θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί σε αυτόν τον απομονωμένο μαθητή, αυτόν που δεν μιλάει, δεν επικοινωνεί ούτε με τους καθηγητές,  ούτε με τους άλλους συμμαθητές του. Επιπλέον, πρέπει να ελέγχουν τη φυσική εμφάνιση του μαθητή (αν είναι καθαρός, τα ρούχα του δεν είναι βρώμικα, είναι υγιής), προκειμένου να καταλάβουν αν τον φροντίζει η οικογένειά του. Μια άλλη σημαντική συμβουλή που δίνω στους εκπαιδευτικούς είναι: να κοιτάζουν για σημάδια. Αυτό είναι απίστευτα σημαντικό για να βεβαιωθείτε ότι α) η οικογένεια του παιδιού ή του εφήβου δεν κακοποιεί ή β) το παιδί ή ο έφηβος δεν αυτοτραυματίζεται.

Ο δάσκαλος πρέπει να προσφέρει την ευκαιρία για ανοιχτό διάλογο. Θα πρέπει να μιλούν για την ψυχική υγεία με φυσιολογικό τρόπο, χωρίς να στιγματίζουν τη κατάσταση, και να βεβαιώνονται ότι οι μαθητές γνωρίζουν ότι δεν πειράζει αν αγωνίζονται και ότι δεν πειράζει να ζητήσουν βοήθεια. Δυστυχώς, το σχολικό σύστημα δεν εστιάζει στη συναισθηματική νοημοσύνη ή τις κοινωνικές δεξιότητες, και δεν υπάρχουν ψυχολόγοι για να μιλήσουν τα παιδιά (ή, όταν υπάρχουν, είναι ένας ψυχολόγος για όλους τους μαθητές).

Πώς θα πρέπει ένας μαθητής να αναζητήσει βοήθεια για την ψυχική του υγεία, αν αντιμετωπίζει προβλήματα ή υποψιάζεται ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα;

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας μαθητής, ή γενικά οποιοσδήποτε, όταν αντιμετωπίζει προβλήματα είναι να μιλήσει με τους γονείς ή τα μέλη της οικογένειάς του. Αν αυτή η οδός δεν είναι ανοιχτή, οι μαθητές θα πρέπει να μιλήσουν με τους καθηγητές τους ή άλλους ενήλικες που εμπιστεύονται. Είναι πολύ σημαντικό να μην ψάχνετε στο google τα συμπτώματά σας ή να ζητάτε βοήθεια στο διαδίκτυο. Αυτό δεν αποτελεί αξιόπιστη πηγή βοήθειας και μπορεί να σας κάνει να τρομάξετε ακόμη περισσότερο.

Ενώ κάναμε έρευνα για αυτό το άρθρο, βρήκαμε μερικές ιστορίες που μας προκάλεσαν συγκίνηση και δάκρυα στα μάτια. Συναντήσαμε ιστορίες για εφήβους που βρίσκονταν σε τέτοια μορφή κατάθλιψης που δεν μπορούσαν πλέον να κοιμηθούν ή να έχουν μια λειτουργική ζωή. Οι έφηβοι έπαιρναν αντιισταμινικά και φάρμακα για να κοιμηθούν, είχαν βουλιμικά επεισόδια, έκαναν κακό στον εαυτό τους. Και οι γονείς δεν το πρόσεχαν. Αυτές οι ιστορίες μας έκαναν να σκεφτούμε τον χρόνο. Πόσο χρόνο περνάμε με τον άλλον και πόση πραγματική προσοχή δίνουμε στον άλλον. Επίσης, μας επανάφεραν την ανάγκη για ενσυναίσθηση. Πρέπει να συμπάσχουμε με τους άλλους και με τον εαυτό μας και να είμαστε πραγματικά προσεκτικοί σε αυτό που νιώθουν οι άλλοι άνθρωποι και σε αυτό που νιώθουμε εμείς. Είναι σημαντικό να μην παραμερίζουμε τα συναισθήματα, να μην τα αγνοούμε, αλλιώς θα αναλωθούμε από τις αρνητικές μας σκέψεις. 

Είναι επίσης σημαντικό να καταλάβουν οι άνθρωποι ότι το να πηγαίνουν σε ψυχολόγο είναι κάτι πολύ φυσικό. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να ντρέπονται να απευθυνθούν σε ειδικούς. Επιπλέον, οι ψυχολόγοι δεν είναι εκεί μόνο όταν τα πράγματα καταρρέουν – μπορείτε να συμβουλεύεστε έναν ειδικό κάθε φορά που νιώθετε την ανάγκη να βελτιώσετε τον εαυτό σας, τη σχέση σας με τους άλλους ή απλά νιώθετε την ανάγκη να μιλήσετε. Όπως πρέπει να κάνετε τακτικές εξετάσεις υγείας με το γιατρό σας, θα πρέπει να δίνετε την ίδια σημασία στην ψυχική σας υγεία.